Veranderen, kan dat echt?
Is het mogelijk om echt te veranderen? Helpt therapie? Veel mensen hebben hun leven en fortuin omgegooid, terwijl anderen jarenlang proberen te veranderen met of zonder therapie, maar nooit vooruit lijken te komen. Wat maakt het verschil? Zeker, er zijn geschoolde en ongeschoolde psychotherapeuten. Therapie kan een enorm verschil maken en je helpen de hindernissen voor verandering te overwinnen, maar succes ligt in het individu.Je verandert voortdurend – je temperatuur, cellen, gedachten en vloeistoffen – maar hoe langer je een lichamelijk of geestelijk patroon herhaalt, hoe meer het ingesleten raakt en weerstand biedt tegen verandering.
Genetica en vroege opvoeding spelen een rol, en het is moeilijk als je een karakterstoornis hebt. Toch is verandering voor de meeste mensen mogelijk. Als je depressief bent, is het behandelen van de depressie in therapie de eerste stap in verandering. Aan het andere eind van het spectrum, als je gevoel van eigenwaarde, zelfdiscipline en steunsysteem goed zijn, is verandering gemakkelijker. Persoonlijkheidstype doet er ook toe. Mensen die angstig zijn of angstig zijn zullen minder snel nieuw gedrag uitproberen, ook al is hun huidige toestand minder gewenst – angst voor het onbekende is voor hen erger dan de pijn van het vertrouwde.
Veranderen door confrontatie
Het probleem confronteren. Hoewel er onderscheid gemaakt wordt tussen interne verandering, zoals groeien in zelfwaardering, en externe verandering, beginnen beide van binnen. Problemen dagen je uit om te groeien en jezelf onder ogen te zien. Problemen kunnen wijsheid en kracht oproepen. Maar over het algemeen rationaliseren mensen, geven anderen de schuld, verdringen, stellen uit en ontkennen als verdediging tegen het probleem en het ongemak dat verandering met zich meebrengt. Het kan jarenlang onopgemerkt zijn gebleven, maar in de loop van de tijd verergerd zijn. Soms verdragen mensen langdurige ellende om kortdurende pijn te vermijden. Of een gebeurtenis brengt het probleem in beeld, of de toenemende stress en pijn motiveert uiteindelijk tot verandering.
Een probleem confronteren is een erkenning van de werkelijkheid. Je ziet de feiten onder ogen die om een oplossing vragen, in plaats van het probleem onder het vloerkleed te vegen. Een houding van aanvaarding is het begin van verandering. Dit verschilt van berusting, die je macht en vermogen om te veranderen ontkent. De hersenen beginnen een creatief proces van zoeken naar inzicht, antwoorden, en oplossing. Alternatieve mogelijkheden die nog niet overwogen waren beginnen te ontstaan.
Zelfverantwoordelijkheid. Vaak komen mensen in therapie met het gevoel hopeloos en hulpeloos te zijn. Verandering begint als ze eerlijk kunnen zijn en enige verantwoordelijkheid aanvaarden voor hun bijdrage aan hun situatie. Alcoholics Anonymous, succesvol in het redden en veranderen van duizenden levens, legt ook de nadruk op rigoureuze zelf-eerlijkheid als sleutel tot herstel. Zolang je anderen of externe omstandigheden de schuld geeft, ontken je je macht om verandering teweeg te brengen en geluk te bereiken. “Als je geen deel bent van de oplossing, dan ben je deel van het probleem.”
Zelfonderzoek
Net als therapie beveelt A.A. een grondig zelfonderzoek aan. Introspectie naar de oorzaak van je probleem is een eerste vereiste voor verandering. Verantwoordelijkheid nemen impliceert dat de keuzes van vandaag de kiemen zijn van de verandering of stagnatie van morgen. Het besef dat jij alleen de autoriteit bent over je leven en je keuzes kan ontmoedigend zijn. Daarmee komt niet alleen verantwoordelijkheid, maar ook vrijheid. Veel mensen willen aan die vrijheid ontsnappen, omdat ze de schaamte van falen vrezen of niet gewend zijn hun eigen beslissingen te nemen.
Met eerlijkheid en inzicht wordt diepere verandering mogelijk. De waarheid onder ogen zien kan vernederend, pijnlijk, of beangstigend aanvoelen. Voor een martelaar om te ontdekken dat ze egoïstisch is of voor een bullebak om zijn kwetsbaarheid onder ogen te zien, tast hun ego’s en zelfbegrippen aan. Maar dit getuigen is zelf een verschuiving in bewustzijn die de basis legt voor nieuw gedrag
Actie. Hoewel inzicht essentieel is voor verandering, is het op zichzelf niet genoeg. Actie is vereist. Er moet een beslissing genomen worden. Die komt wanneer je er klaar voor bent, en kan niet geforceerd worden. Zelfs elke morgen uit bed komen wordt voorafgegaan door een besluit om te handelen. Grotere beslissingen – een echtscheiding, een verandering van loopbaan, een verhuizing – kunnen beangstigend zijn. Het kan met zich meebrengen dat je het onbekende onder ogen ziet, zoals het leven na een echtscheiding of de woede van een mishandelaar als je je verzet tegen intimidatie.
Veranderen vergt moed
Nieuw terrein betreden vergt moed. Soms gebeurt verandering omdat de pijn van het probleem zwaarder weegt dan de angst voor het onbekende. Geloof kan helpen de balans te doen doorslaan ten gunste van het wagen van een onbestemde toekomst. Meditatie is een waardevolle voorbereiding, want men oefent in het loslaten van de controle, al is het maar even. Aanmoediging en steun van vrienden, familie, een mentor, of een therapeut is van vitaal belang bij het doorkruisen van moeilijke veranderingen.
Motivatie. Een goed gevoel van eigenwaarde suggereert dat je in het verleden de kracht van eigen-effectiviteit gevoeld hebt. Je hebt dan het vertrouwen en de motivatie om je hartenwensen te manifesteren. Dit is de beste reden om te veranderen, eerder dan voor uiterlijke of praktische beloningen. Als je geïnspireerd bent, ben je doordrenkt van energie en kracht. Het stimuleert je creativiteit, belooft een betere toekomst, of verbindt je met een groter doel. Het vult je met positieve emoties die angst kunnen overwinnen en aanzetten tot actie – zelfs in het aangezicht van de dood, zoals geïllustreerd wordt door de liefde die ouders mobiliseert om hun kinderen te beschermen, hun eigen veiligheid negerend.
Vaak nemen mensen zich voor iets te veranderen of raken ze opgewonden over een idee, maar binnen dagen of weken hebben ze hun belangstelling verloren en kunnen ze zichzelf niet meer motiveren om in actie te komen. Meestal hebben ze zichzelf eruit gepraat. Hun innerlijke dialoog verkondigt dat ze de vaardigheid missen, dat hun idee onorigineel was, onpraktisch, te moeilijk, of te kostbaar in tijd of middelen. Ze kunnen terugvallen in het ontkennen van de pijn van het probleem waarvoor ze staan door de hierboven beschreven verdedigingen aan te wenden. Vaak hebben hun ouders die belemmeringen voor hun kinderdromen uitgesproken, waren ze autocratisch, of te passief in het hen leren hoe doelen te bereiken. Er zijn er die alle inspiratie missen. Ze weten niet wat ze willen en raken nergens opgewonden van. Behandeling voor depressie kan aangewezen zijn. Ze hebben hulp nodig om zich met zichzelf te verbinden voor actie mogelijk is.
Zelfdiscipline
Zelfdiscipline. Inzicht noch motivatie zijn voldoende. Edison schreef zelfs 99 procent van zijn genialiteit toe aan transpiratie en slechts één procent aan inspiratie. Hetzelfde geldt voor verandering. Het vereist concentratie en volgehouden inspanning gedurende langere tijd voor er resultaten merkbaar zijn. Velen ontbreekt het aan deze zelfdiscipline. Ze raken op een zijspoor door vluchtige afleidingen of raken gemakkelijk ontmoedigd als snelle resultaten uitblijven. Zelfdiscipline en het vermogen om je wil te oefenen is een ontwikkelingstaak die kinderen leren om bevrediging uit te stellen, waardoor ze hun vaardigheden kunnen ontwikkelen en op school kunnen studeren.
Misschien heb je herhaaldelijk geprobeerd een gewoontepatroon of houding te veranderen, zonder resultaat. Als het ego zijn pogingen heeft uitgeput, kom je uiteindelijk in een hopeloze impasse. Het kan zijn dat er een innerlijke verschuiving nodig is voordat iets uiterlijks blijvend kan veranderen of veranderen. Vaak als je loslaat en de controle opgeeft, dan gebeurt er bijna wonderbaarlijk, op manieren die je nooit had kunnen bedenken, verandering, niet door jou, maar aan jou. Anderen merken het misschien eerder dan jij. Dit is vaak het proces bij het opgeven van een verslaving, en is ook de hoeksteen van Anonieme programma’s die op het A.A. model gebaseerd zijn. Als je de confrontatie met een verslaving aangaat, heb je steun nodig tot nieuwe gewoonten een stevig deel van je zelf-definitie zijn geworden.
Blijvende verandering
Blijvende verandering. Tenslotte, wil verandering blijvend zijn, dan moet je naast motivatie en zelfdiscipline ook toegewijd zijn aan jezelf en aan het doel, en het moet congruent zijn met je kernovertuigingen. Als je motief was om de goedkeuring van anderen of geldelijk gewin te bereiken, dan kun je, eenmaal bereikt, terugvallen op je vroegere gedrag. Het is dus belangrijk om je oorspronkelijke motief om te veranderen te onderzoeken om er zeker van te zijn dat het je ware zelf uitdrukt en je hoogste goed bevordert.
Veel mensen brengen op eigen kracht veranderingen tot stand. Als je het moeilijk gevonden hebt, bedenk dan dat therapie depressies kan opheffen, en je gevoel van eigenwaarde kan vergroten, inzicht kan vergemakkelijken, en je door de uitdagingen van het riskeren en volhouden van nieuw gedrag kan loodsen.
Joke Roels – Psychotherapeut in Westerlo. Helpt als auti-coach, opvoedingscoach, thuisbegeleider, psychotherapeut, online-coach en organiseert elke schoolvakantie (behalve de Kerstvakantie) Time Out Projecten voor gezinnen met kinderen die opvoedingsproblemen ervaren.
